کود سرک چیست؟

بطور کلی کودهای شیمیایی را در دو زمان قبل یا همزمان با کاشت( پایه یا پیش کاشت) و یا پس از رویش مصرف می کنند. بطور کلی کودی را که بعد از کاشت به گیاه می دهند را سرک (top dressing) می نامند.

 عواملی مانند نوع گیاه و مرحله رشدی آن، نوع کود، آب و هوای منطقه و غیره در زمان کود پاشی موثرند.  در صورتی که کود در خاک حرکت نکند و نتوان آن را در آب حل کرده و به خاک اضافه نمود ، باید حتما قبل از کاشت در خاک استفاده شود. بعنوان مثال کودهای فسفره در خاک حرکت نکرده و بسرعت در خاک تثبیت می شوند. لذا آنها را نمی توان در سطح خاک پاشید و یا از طریق آبیاری به محیط فعالیت ریشه رسانید. زیرا چنانچه بر خلاف آن عمل شود ، فسفر داده شده در خاک سطحی تثبیت گشته و به ناحیه توسعه ریشه نخواهد رسید. از دیگر کودهایی که باید قبل از کاشت به گیاه داده شود، ترکیباتی هستند که برای گیاه سمی هستند مانند کود آمونیاک که باید قبل از کاشت به گیاه داده شود تا کاملا به آمونیوم و نیترات که کمتر سمی هستند تبدیل شود. در مواردی که کود بسرعت از سطح خاک شسته می شود و چنانچه قبل از کاشت به گیاه داده شود قسمت اعظم آن شسته خواهد شد مانند ازت ، قسمتی از کود را قبل از کاشت و بقیه را در نیمه اول فصل رشد و غالبا در زمان رشد سریع گیاه به محصول می دهند.

کود سرک به رشد گیاه کمک می کند و مواد لازم را به آن می رساند. از انواع کود سرک می توان به کود اوره، کود ازته و نیتروژن اشاره کرد. کود ازت معمولا در جندین مرحله استفاده می شود. کود سرک اوره معمولا نست به سایر انواع کودها قیمت ارزان تری دارد که یک سوم آن به شکل کود پایه و دو مرحله دیگر آن بصورت سرک استفاده می شود. .مصرف کود سرک بیشتر در مورد کود نیتروژن مرسوم است. در شرایطی که نیتروژن شسته می شود و یا خطر دنیترافیکاسیون وجود دارد ، غالبا تا یک سوم  از کل نیتروژن مصرفی را قبل از کشت و بقیه را بصورت سرک به مزرعه می دهند. بطور کلی کود سرک به عناصر غذایی اطلاق می شود که در دوره رویشی جهت تقویت گیاه داده می شود. زیرا همانگونه که اشاره شد گاهی شرایط خاک بصورتی است که نمی تواند مواد غذایی را نگهداری کند و مواد غذایی به همراه آب به قسمت های پایین تر منتقل می شوند که گیاه نمی تواند آنها را جذب کند.

با استفاده از کود سرک می توان نیاز گیاه را تامین کرد تا گیاه بخوبی بتواند به رشد خود ادامه دهد و کیفیت و کمیت محصول کاهش پیدا نکند. کود سرکی که با عنوان کود سرک ازت یا کود اوره نیز شناخته می شود رایج ترین کود شیمیایی محسوب می شود و مصرف زیادی دارد.

زمانی رویکرد استفاده از کود سرک بیشتر است که یک سری علائم در گیاه دیده شود و احتمال آسیب به گیاه وجود داشته باشد. مثلاً کاهش رشد و عملکرد محصول اولین علامت مربوط به کمبود نیتروژن در گیاه است و به نوبه خود سبب می شود که رشد رویشی گیاه کاهش یابد. نیتروژن، مهمترین عنصر برای رشد گیاه محسوب می شود و هرچه کمبود بیشتری در این بخش دیده شود ضرورت استفاده از کود اوره بیشتر می شود.زرد شدن برگ ها یکی از موارد مربوط به کمبود ازت است، به طوری که برگ های پیر زرد می شوند در حالی که برگ های جوان گیاه سبز هستند.

محلول پاشی کود سرک در بهار، یکی از روش های موثر بر روی میوه های درختان است. به طور کلی محلول پاشی کود اوره به نسبت استفاده از نیتروژن در خاک عملکرد بهتری دارد و سبب می شود که میوه دهی افزایش یابد و همینطور این رویکرد سبب می شود که اندازه میوه نیز بزرگتر شود.

از کود ازت سرک می توان به صورت کود جامد، محلول و به صورت اسپری استفاده کرد و سبب می شود گیاه به طور بدون نقص و به شکل روتین رشد نماید.

کود اوره:

کود اوره مهم ترین کود سرک در ایران است و به کود شکری یا کود سفید مشهور است. این کود شامل بلورهای سفیدرنگی است که مانند نمک های درشت می باشد و در زمره ارزان ترین کودهای سرک قرار دارد. ضمن آنکه بخوبی نیتروژن مورد نیاز گیاه را تامین می کند. شکل استفاده از این کود در ایران اغلب بصورت محلول پاشی است که روی برگ گیاهان صورت می گیرد. میتوان آن را پیش از کاشت محصول ویا پس از رشد گیاه بصورت سرک استفاده کرد. این کود همچنین برای گیاهان زینتی و گل های آپارتمانی ، صیفی جات ، مزارع و همینطور زمین های چمن گزینه بسیار خوبی محسوب می شود. از کود اوره که به عنوان کود ازته نیز شناخته می شود می توان برای مرکبات و زعفران و کشت سایر گیاهانی که نیاز مبرم به نیتروژن دارند استفاده کرد. هرچند در میزان مصرف آن باید دقت کرد و عواملی مانند خاک، آب و هوا و نوع گیاه را نیز در نظر گرفت. کود سرک ازت مخصوص برنج باید با دقت استفاده شود، به طوری که پس از جابجایی خاک در آخرین مرحله می بایست زمانی که آب حضور ندارد کود ازته داده شود و با تیلر و تراکتور به زیر خاک برود. در صورتی که مصرف کود ازته در مرحله وجین باشد می بایست پس از دادن کود ازت، آب کرت کاملاً تخلیه شود و سپس اقدام برای وجین انجام شود به این ترتیب کود کاملاً با گل مخلوط می شود. در صورتی که از کود ازته برای چمن استفاده شود می بایست در فصلی استفاده شود که میزان بارش در آن زیاد است.

استفاده از کود سرک نیتروژنه در زراعت گندم سبب می شود که شدت تنش خشکی کاهش یابد و برای مکان هایی که میزان توزیع بارندگی نامناسب است گزینه خوبی باشد. سرک نیتروژن در این زمینه عملکرد مناسبی را در گندم ایجاد می کند.

سولفات آمونیوم:

این کود بصورت بلورهای سفید رنگ و مانند نمک است و علاوه بر عنصر نیتروژن ، حاوی 44 درصد گوگرد است. لذا مصرف آن تاحدودی نیتروژن و گوگرد مورد نیاز گیاه را تامین می کند. این کود در مناطقی که میزان آهک خاک زیاد است توصیه می شود. میزان آبشویی این کود بسیار کم می باشد.

کود نیترات آمونیوم:

این کود دارای 33 درصد ازت است و شرایط جذب خوبی دارد. از نکات قابل توجه در مورد این کود هدر رفت زیاد آن است، بطوریکه وقتی آبیاری صورت می گیرد این کود نیز شسته می شود. بررسی ها نشان داده است که مصرف این کود سبب آلودگی آبهای زیر زمینی و در نتیجه مرگ آبزیان و وارد آمدن آسیب جدی به اکوسیستم می شود. این کود سریع عمل می کند ولی دوام زیادی در خاک ندارد. قیمت بالای این کود و شستشوی آسان آن سبب شده است تا استفاده از آن محدود گردد و منحصر به محصولات با ارزشی چون چغندر قند شود. این کود بسیار اشتعال زا است ، بطوریکه با کمترین ضربه یا فشاری سبب آتش سوزی می گردد و لذا در نگهداری آن باید مراقبت کافی بعمل آورد.

فسفات آمونیوم:

این کود در فرمولاسیون خود نیتروژن و فسفات دارد که هم دارای قیمت مناسبی است و هم نسبت به شستشو مقاوم است.

هیدرات آمونیوم:

هیدرات آمونیوم در مقایسه با سایر کودهای سرک کمتر استفاده می شود. روش استفاده از آن ، سرنگ های مخصوصی است که در زیر لایه ای از خاک قرار می گیرد و عناصر موجود در آن بتدریج آزاد شده و در اختیار ریشه قرار می گیرند.

در خصوص دیگر انواع کودهای سرک می توان به نیترات کلسیم و نیترات پتاسیم  اشاره کرد که به نسبت سایر موارد درصد ازت کمتری دارند و معمولاً در محلول های غذایی به عنوان منابع کلسیم یا پتاسیم استفاده می شوند.

کاربرد کود سرک در کشاورزی (کود سرک برنج، گندم و گوجه فرنگی)

زمان کود دهی سرک به گوجه فرنگی مربوط به کمبود نیازهای غذایی اعم از ازت و پتاسیم است و البته که باید در چندین نوبت صورت بگیرد. اولین نوبت کود سرک اوره یا کود ازته است و نوبت دوم پس از دو هفته از چین اول خواهد بود .

منابع:

1. Top Dressing Wheat. https:// www. cropquest.com
2. Top Dressings. An Overview. https:// www. sciencedirect. com
3. Soil Basics: Top Dressing and Side Dressing Nitrogen. https:// us. umass. edu
4. Top Dressing Fertilizer for Maize. https:// cropnuts. com
5. Practical Top Dressing. https:// www. farmersweekly.co
6. Top dress Tactics and Tools. https:// www. incitecpivottertillsers.com. au