عواملی که در جذب کلسیم توسط گیاه موثرند

گاهی با وجود کوددهی مناسب کلسیم جذب گیاه نمی شود. علت جذب نشدن کلسیم در گیاهان چیست؟  زمان مناسب کوددهی چیست؟ شهر گیاه شما را در موارد فوق راهنمایی می کند.

بیش از شصت درصد کلسیم موجود در گیاه در دیواره سلولی گیاهان قرار دارد. کلسیم موجود در دیواره سلولی با عمل تراوش موجب سفتی و سختی میوه شده و میوه را در مقابل میکروارگانسیم هایی که با ایجاد شکاف در پکتین، وارد میوه می شوند محافظت می کند. کلسیم موجود در محیط سبب تسریع جذب کاتیون های پتاسیم در مقابل کاتیون های سدیم می شود. مهم ترین نقش کلسیم ، تنظیم فعالیت تنفسی گیاه می باشد. تنفس با غلظت کلسیم نسبت عکس دارد .و هرچقدر میزان کلسیم در میوه کمتر باشد ، شدت تنفس بیشتر است. عنصر منگنز موجب تجمع یون های کلسیم در برگ های سیب می شود. در مقابل زمانی که غلظت کلسیم در خاک بالا است ، افزودن منیزیم تجمع کلسیم را کاهش خواهد داد.

کلسیم به میزانی کم در آوندهای آبکش انتقال می یابد. لذا برای افزودن میزان کلسیم در میوه باید مستقیما روی میوه محلول پاشی کرد. زیرا کلسیمی که روی برگ پاشیده شود به میوه یا قسمت های دیگر درخت منتقل نمی گردد.

علایم کمبود کلسیم

علایم کمبود شدید کلسیم را میتوان به صورت بد شکلی و زرد شدن برگ ها ملاحظه نمود. علیرغم آنکه کلسیم یکی از فراوان ترین عناصر پوسته زمین را تشکیل می دهد و با وجود آنکه خاک زراعی اکثر نقاط کشور آهکی است، ولی به دلایل متعدد از جمله حرکت کند و دشوار کلسیم درون گیاه ، بر روی درختان میوه خصوصا میوه هایی که انبارداری می شوند و نیز برخی از محصولات زراعی ( مانند توت فرنگی، گوجه فرنگی،‌ هندوانه و ….)، گیاهان زینتی (شاخه بریده) و سبزی ها علائم کمبود ایجاد می کند.

علت جذب نشدن کلسیم

عنصر کلسیم زمانی از طریق ریشه جذب می‌شود که در انتهای ریشه های مویین ، لایه کاسپاریوم تشکیل نشده باشد، در بهار و در درجه حرارت های کمتر از  ۲۵ درجه و همچنین در پاییز هنوز لایه کاسپاری تشکیل نشده است، لذا جذب کلسیم از طریق ریشه انجام شده و در اندام های گیاهی ذخیره می گردد.

با افزایش درجه حرارت روند انتقال عنصر کلسیم حتی در آوندهای چوبی کند می گردد، به طوری که انتقال کلسیم از برگ به میوه با مشکل روبرو می گردد، لذا با افزایش درجه حرارت ، محلول پاشی به جای روش آبکود ( کود آبیاری ) توصیه می گردد. کلسیم یک عنصر با قابلیت جذب پایین می باشد. برای جذب کلسیم ابتدا باید در برگ ها تعرق انجام شود پس از تعرق در برگ ها و مکش در ریشه جذب عنصر کلسیم از طریق آوند چوبی انجام خواهد شد. اما به چند دلیل جذب کلسیم با مشکل مواجه است که یکی از مهمترین موارد آن شرایط محیطی درون خاک می باشد. خاک های ما به دلیل آهک بالا جذب این عنصر غذایی را مختل می کند. فرم کلسیم در دسترس هم مهم است. بهتر است برای جذب راحت تر و بهتر کلسیم ، آن را به صورت نیترات کلسیم  مصرف کرد و یا از کودهایی که دارای نیتروژن و کلسیم بالایی هستند استفاده کرد.

یکی از کودهایی که برای کاهش آهک بالای خاک و نیز تامین کلسیم می توان استفاده کرد گوگرد مایع آلی با پایه کلسیم است.که به دلیل ایجاد یک پیوند یونی با گوگرد موجود در خاک به خوبی جذب می شود.

عواملی که موجب کمبود کلسیم می‌شوند

علائم کمبود کلسیم معمولا به قابلیت دسترسی گیاه به این ماده مرتبط بوده و کمتر به ذخایر خاک مربوط است. کلسیم در داخل گیاه حرکت نمی‌کند و جذب آن به‌شدت به جذب و انتقال آب درون گیاه وابسته است. به همین دلیل است که علائم کمبود ابتدا در برگ های جوان تر ظاهر می شود. خاک‌های سنگین و خاک‌هایی که قبلاً در آنها آبیاری صورت گرفته‌است کلسیم را به‌خوبی در خود حل می‌کنند و در اختیار گیاه قرارمی‌دهند. با این حال، خاک‌های شنی، به‌علت ظرفیت نگهداری اندک آب، در معرض خشکی بوده و جذب این ماده را محدود می‌کنند. اگر فاصله بین دو آبیاری زیاد باشد و به خاک اجازه خشک ‌شدن بیش از حد بدهید، علائم کمبود کلسیم بیشتر بروز می‌کنند. خاک‌هایی که pH کمی دارند، شوری بالا دارند یا خاک‌هایی که از آمونیوم غنی هستند، کمتر کلسیم را جذب می کنند. رطوبت بالای هوا یا غرقابی‌شدن خاک نیز می تواند سرعت انتقال آب به بافت‌های مختلف را کاهش داده و بنابراین جذب کلسیم را کاهش دهد. معمولاً، محدوده بهینه pH  خاک برای جذب کلسیم بین ۷ تا 5/8 است.

علائم کمبود کلسیم

کمبود کلسیم در گیاهان به‌ندرت اتفاق می‌افتد و اغلب کمبود آن در خاک‌های شنی دردوره های خشکسالی مشاهده می شود. علائم این کمبود ابتدا در برگ‌های تازه یا میانی  بصورت لکه های کلروز تصادفی مشاهده می شود. اگر این حالت اصلاح نشود، این برگ‌ها به‌سمت بالا یا پایین پیچ می‌خورند و لبه‌های آنها به‌تدریج دچار نکروز و سوختگی می‌گردد. هرچند برگ‌های بالغ و پیرتر معمولاً دچار آسیب نمی‌شوند. سیستم ریشه ای در اثر کمبود کلسیم ضعیف می‌شود و گیاه تمایل به خم‌شدن و بازشدن اعضای خود دارد. ئر مراحل پیشرفته، گل‌ها از بین می‌روند و بخش‌های در حال رشد برگ‌های جوان به‌نظر سوخته می‌آیند و به‌راحتی از بین می‌روند. میوه‌ها کوچک‌تر شده و بی‌طعم می شوند. در مورد گیاهانی مثل خیار، فلفل و گوجه‌فرنگی، در انتهای محل شکوفه‌دهی، گیاه دچار پوسیدگی می‌شود. میزان جوانه‌زنی بذرها نیز کاهش می‌یابد.

عوامل موثر در کاهش جذب کلسیم :

۱- وجود آمونیوم در ناحیه ریشه که باعث کاهش جذب کلسیم می گردد.

۲- یون های منگنز که با انتقال کلسیم رقابت می کنند.

۳- رشد سریع شاخه که رقابتی را در زمینه انتقال کلسیم  به میوه دارد.

برای جذب بهتر کلیسم باید اقدامات زیر را انجام داد:

-کاهش PH خاک تا مانع از مختل شدن عمل جذب شویم

-مصرف کلسیم در زمان مناسب

-اولویت روش آبیاری برای تامین کلسیم

بهترین زمان مصرف کلسیم

 زمان مصرف کلسیم اگر به درستی انتخاب شود می تواند موجب افزایش کیفیت محصول،کاهش ریزش میوه،گل و برگ و همچنین افزایش مقاومت گیاه در برابر آفات و بیماری ها شود. به غیر از اهمیت انتخاب زمان صحیح مصرف کلسیم یک مشکل اصلی که مورد عنصر کلسیم وجود دارد این که است که کلسیم در خاک به سختی جذب می شود و عوامل محیطی درون خاک بر روی آن تاثیر گذار هستند. برخی از کشاورزان برای افزایش جذب این عنصر روش محلول پاشی را انجام می دهند که این کار برای تامین کلسیم درختان کفایت نمی کند. یکی از رایج ترین زمانهای مصرف کلسیم در بین کشاورزان ، زمان ریزش گل و تشکیل میوه می باشد. اما بهترین زمان مصرف کلسیم جهت تامین آن برای درختان ابتدای شهریور و مهر ماه پس از برداشت محصول بوده و مرحله دوم در اسفند و فروردین ماه می باشد.  یکی از دلایل مصرف کودهای کلیسم در شهریور و مهرماه ، شرایط خاص ریشه می باشد که امکان جذب را افزایش می دهد. زیرا در این زمان نوار کاسباری که لایه ای است که دور ریشه را در برمی گیرد تشکیل نشده است و لذا فرصت جذب برای کلسیم مهیا می شود. نوار کاسباری مانع از انتقال غیر فعال آب و مواد معدنی به آوندهای چوبی می شود.

بهترین روش مصرف کلسیم

کلسیم مایع معمولا هم به صورت کود آبیاری و هم به عنوان محلول پاشی مصرف می شود. برخی از کشاورزان  تصور می کنند که محلول پاشی درختان برای تامین کلسیم کفایت می کند. کلسیم مورد نیاز درختان و گیاهان باید قبل از ریزش گل و تشکیل میوه تامین شود تا شاهد کاهش کیفیت محصول نباشیم. هرچند عوامل دیگری نیز غیر از کلسیم در ریزش گل و میوه دخالت دارند. برای محلول پاشی کلسیم باید از کودهای کلسیم مرغوب با حداقل درصد کلر استفاده کرد. زیرا درصد بالای کلر برای اکثر گیاهان مضر بوده و خسارت جبران ناپذیری را بر جای می گذارد. لازم به ذکر است که بیش از هفتاد درصد کلسیم مورد نیاز گیاهان و درختان از طیق ریشه تامین می شود و لذا لازم است که حتما بخشی از کود کلسیم به صورت کود آبیاری مصرف شود .محلول پاشی کود کلسیم بعنوان یک عمل تکمیلی محسوب می شود و هیچگاه تاثیر جذب از طریق ریشه را ندارد.

یکی از روش‌های مفید برای باغداران و زمین‌داران کوچک، مخلوط پوست تخم‌مرغ خردشده با یک اسید ضعیف (سرکه) است. مواد جایگزین دیگری که غنی از کلسیم هستند عبارتند از سنگ‌آهک جلبک‌دار، آهک سوخته،‌ دولومیت و گچ. با کمک کربنات کلسیم( آهک) و سولفات کلسیم(گچ)  . برای اصلاح pH خاک و همچنین افزایش میزان کلسیم در گیاه بهتر است از سنگ‌آهک دولومیتی که محتوای کلسیم بالایی دارد استفاده کرد. برای این منظور بهتر است که ۲ تا ۴ ماه قبل از کشت زمین را آهک‌دار کرد. برای بالابردن جذب کلسیم باید میزان رطوبت خاک نیز در حد مطلوبی باشد. همانگونه که گفته شد با پاشش نیترات کلسیم محلول روی برگ‌های گیاه،‌ کمبود کلسیم موجود در گیاه جبران نمی‌شود زیرا به‌علت حرکت اندک کلسیم در بافت‌های گیاهی، پاشیدن این محلول روی برگ‌ها نمی‌تواند تمامی کمبود کلسیم گیاه را جبران کند. استفاده از کلراید کلسیم در دماهای بالای ۳۰ درجه سانتی‌گراد نیز موجب سوختگی برگ‌ها می‌شود.

اقدامات پیشگیرانه

از گونه‌های گیاهی استفاده کنید که قدرت بیشتری در جذب کلسیم از خاک دارند. همواره میزان  pH و آهک خاک را اندازه گیری کنید تا در محدوده مطلوب قرار داشته باشند. هنگام تشکیل میوه، بیش از اندازه از کودهای حاوی نیتروژن استفاده نکنید. اگر در مجاورت گیاه،‌ عملیات کشاورزی انجام می‌دهید مراقب باشید که به ریشه‌ها آسیبی وارد نشود. آبیاری را منظم انجام دهید اما افراط نکنید. برای افزایش نگهداشت رطوبت خاک می‌توان از مالچ‌های گیاهی (پوشال و خاک‌اره خردشده) یا مالچ‌های پلاستیکی و یا کمپوست استفاده کرد تا به محتوای مواد ارگانیک خاک ضافه شود.

منابع:

1. Calcium in Plants. https:// www. ncbi. nim. nih. gov
2. Effect of Soil Type on Calcium Absorption.  https:// mdpi. com
3. Studies in the Absorption of Calcium from Nutrient Solutions. https:// www. jstor. org
4. Calcium: Physiological Function, Deficiency and Absorption. https:// www. researchgate. com
5. Importance of Calcium in Plant Nutrition. https:// www. cultifor. com