طبقه بندی علف کش ها

تعریف: به آن دسته از فرایندهای گیاه که تحت تاثیر علف کش قرار می گیرند و یا به کل رویداد ها متوالی، از ورود علف کش به محیط تا مرگ گیاه، نحوه عمل اطلاق می شود. تا کنون بیش از 8 نحوه عمل برای علف کش ها شناخته شده است. این نحو عمل ها عبارتند از : بازدارنده های سنتز چربی، بازدارنده های سنتز اسیدهای آمینه، بازدارنده های فتوسنتز، بازدارنده های رنگدانه ها( بی رنگ کننده ها)، بازدارنده های تقسیم سلولی و رشد گیاهچه، بازدارنده های بیوسنتز سلولز ( دیواره سلولی)، تنظیم کننده های رشد، مختل کننده های فسفریلاسیون اکسیداتیو در میتوکندری، بازدارنده سنتز دهیدروپترآت(DHP)، بازدارنده سرین ترئونین پروتئین فسفاتاز و انواعی که محل عمل ناشناخته دارند.

طبقه‌بندی علف‌کش‌ها بر اساس مکانیسم اثر:

1.علف‌کش‌های بازدارنده استیل کوآنزیم آ کربوکسیلاز (بازدارنده سنتز اسید چرب):

علف کش های این گروه مکانیسم اثرهای متفاوت دارند اما اثر نهایی همه علف کش های این دسته بندی یکی است و همگی باز دارنده آنزیم استیل کوآنزیم آکربوکسیلاز می باشد. آریلوکی‌فنوکسی‌پروپیونات‌ها و سیکلوهگزاتیدیون‌ها جز این دسته می باشند.

2.بازدارنده‌های فتوسنتز:

علف کش های باز دارنده فتوسنتز دو گروه باز دارنده فتوسیستم 1 (باعث اختلال در مسیر انتقال الکترون) مانند  بای‌پیریدیلیوم و بازدارنده فتوسیستم 2 (باعث اختلال در فتوسنتز می شوند و بر اساس اثری که در پیوند های مختلف دارند می باشند مانند تریازین‌ها، اوراسیل‌ها، پیریدازینون‌ها، تریازینون‌ها، فنیل‌کاربامات‌ها، آمیدها، اوره‌ها و... دی‌نیتروآنیلین ، کلرواستامید یا کلرواستانیلید و ترکیبات بنزن‌دی‌کربوکسیلیک اسید

3. علف‌کش‌های بازدارنده تقسیم سلولی

این گروه از علف کش ها از طریق های مختلف بر تقسیم سلولی اثر گذاشته و باعث اختلال در فرایند تقسیم سلولی می شوند دی‌نیتروآنیلین، کلرواستامید یا کلرواستانیلید و ترکیبات بنزن‌دی‌کربوکسیلیک اسید جز این دسته می باشند.

4.علف کش های بازدارنده  سنتز EPSP

علف‌کش‌های این گروه بر یک آنزیم بر مسیر بیوسنتز اسیدهای آروماتیک اثر می‌گذارند. به عبارت دیگر بازدارنده سنتز 5-انول پیروویل شیکیمات 3-فسفات می‌باشند و عموما به شکل غیرانتخابی (عمومی) هستند. علف‌کش رانداپ (گلیفوسیت) از این گروه است.

گلیفوزیت به عنوان موفق ترین ماده شیمیایی در تمام دوره ها شناخته شده است. این علف کش به صورت سیستمیک عمل کرده و می تواند علف های هرز چند ساله ریزوم دار مشکل ساز را کنترل کند. همچنین این علف کش از سمیت بسیار کمی برای موجودات زنده برخودار بوده، قادر به کنترل طیف وسیعی از علف های هرز می باشد و فعالیت کمی هم در خاک دارد. گلیفوسیت علف کشی غیر انتخابی و پس رویشی  است که تا امروز به صورت علف کش عمومی به کار می رفته است. این علف کش نیز همانند گلوفوزینیت تغییراتی پیدا کرده است. با پیدایش گیاهان تراریخته امکان کنترل انتخابی این علف کش در بین برخی از گیاهان زراعی با نام تجاری Roundup  به وجود آمده است.

5. بازدارنده سنتز گلوتامین

این علف کش ها با افزایش سطح یون آمونیوم موجب بازدارندگی سنتز گلوتامین می شوند. علف کش گلوفوزینات آمونیوم در این دسته قرار دارد.

6. علف‌کش‌های مشابه اکسین یا هورمون‌های مصنوعی

این گروه از علف کش ها با دخالت در تولید DNAو RNA در بافت مریستمی اختلال ایجاد می کنند و موجب مرگ گیاه می شوند همچنین در اسیدی شدن دیواره‌های سلولی و انعطاف پذیر کردن آنها، تحریک بیوسنتز پروتئین نیز نقش دارد.

خصوصیات فیزیکوشیمیایی موثر بر جذب و انتقال علف کش ها در گیاهان:

علف کش های که قادر به ورود به گیاهان و انتقال در سیستم آوندی هستند، سیستمیک نامیده می شوند. توزیع سیستمیک در گیاهان می تواند بعد از کاربرد علف کش روی شاخساره و یا جذب توسط ریشه گیاهان حاصل شود. گیاهان برای انتقال مواد غذایی ( انتقال علف کش ها نیز در این سیستم ها صورت می گیرد) در سراسر گیاه دارای دو سیستم انتقال به نام سیمپلاست)انتقال از طریق آوند آبکش صورت می گیرد و جهت حرکت به طرف بالا و پایین می باشد و انرژی این حرکت از اختلاف فشار بین سلول های مبدا و مقصد بدست می آید) و آپوپلاست( انتقال از راه آوند چوبی صورت میگیرد جهت حرکت فقط به طرف بالا و عامل این حرکت تعرق م باشد.) هستند. خصوصیات فیزیکوشیمیایی مانند حلالیت در آب و چربی و خاصیت اسیدی علف کش ها مهم ترین عوامل تعیین کننده مسیر حرکت علف کش ها در هر کدام از دو مسیر در گیاهان است.

طبقه‌بندی علف‌کش‌ها از نظر طیف اثر

علف‌کش‌ها از نظر طیف اثر به دو گروه عمومی و انتخابی تقسیم می‌شوند:

1-علف‌کش‌های عمومی (Total herbicides): این گروه از علف‌کش‌ها روی همه گیاهان اثر زیان آور داشته و باعث مرگ یا آسیب آنها می‌شود. علف‌کش‌های پاراکوات و گلیفوسیت از این گروه می‌باشند. برخی از سموم این گروه به دلیل دامنه تاثیر بسیار وسیع و دوام زیادی که دارند به علف‌کش‌های صنعتی (Industrial Herbicides) معروف شده‌اند و در اراضی غیر مزروعی نظیر فرودگاه‌ها، زمین‌های بایر و تاسیسات صنعتی استفاده می‌شوند. علف‌کش‌های پیکلورام و تبوتیورون از این گروه هستند. در مورد علف‌کش‌های عمومی، زمان و نحوه کاربرد آنها اهمیت زیادی دارد.

2-علف‌کش‌های انتخابی (Selective herbicides): این علف‌‌کش‌ها بر برخی گیاهان اثر کشنده داشته و بر بعضی دیگر بی‌اثر هستند. لذا کاربرد آنها در گیاهان زراعی مقاوم به این علف‌کش‌ها می‌تواند منجر به از بین بردن علف‌های هرز شود. یکی از این علف‌کش‌ها علف‌کش معروف به توفوردی 2,4-D است که بر غلات بی‌اثر بوده ولی گیاهان پهن برگ موجود در مزارع غلات را کنترل می‌کند.

طبقه بندی علف کش ها بر اساس کاربرد:

.1علف کش های سیستمیک:

علف کش های هستند که به طور مستقیم روی گیاه پاشیده می شود و از طریق برگ و ساقه جذب می شوند علف کش های سیستمیک قادرند علف های هرز دائمی را نیز از بین ببرند زیرا به داخل ریزوم ها و غده ها نفوذ کرده و موجب مرگ آن ها می شوند. علف کش توفوردی را بعنوان علفکش انتخابی سیستمیک نام برد

2.علف کش های غیر سیستمیک:

در این دسته از علف کش ها محل تماس با برگ و قسمت های سبز گیاه موثر واقع شده در نتیجه قسمت هایی از گیاه که با سم تماس نگرفته باشد سالم می مانند اینگونه علف کش ها برای کنترل علف های هرز یکساله مناسب است و قادر به از بین بردن علف های هرز دائمی نیستندعلف کش های برگ مصرف می توان  می توان به پاراکوات، گلوفوزنیت آمونیوم و از نوع انتخابی آن پروپانیل و بنتازون اشاره کرد.

طبقه بندی علف کش ها بر اساس زمان اثر:

1.علف کش پیش از کاشت:

این دسته از علف کش ها با ایجاد خواب مصنوعی برای بذور علف هرز موجب تاخیر در جوانه زنی می شوند تا گیاه اصلی رشد کافی کند. علف کش تری فلورالین در پنبه و سویا  و EPTC(ای پی تی سی)در ذرت قبل از کاشت محصول استفاده می شود.

2. علف کش پیش از رویش گیاه:

این علف کش ها پیش از بیرون آمدن گیاه اصلی از خاک استفاده می شوند و مانع جوانه زنی بذر علف هرز می شود. آلاکلر در ذرت، متری بوزین در سیب زمینی و کلریدازون در چغندر قند علف کش های این گروه هستند

3.علف کش پس از رشد گیاه اصلی:

علف کش های این دسته جز علف کش های انتخابی می باشد. این علف کش ها به گیاه اصلی آسیب نمی زنند مانند علف کش هورمونی تو فوردی و MCPA که در مزارع گندم مصرف می شود.

منبع:

 کتاب طبقه بندی و مکانیزیم عمل علف کش ها و آشنایی با علف کش های ثبت شده در ایران –  دکترکشتکار و همکاران

علف کش ها و فناوری کاربرد آنها - دکتر زند و همکارانف کش ها  و فناوری کاربرد آنها - اسکندر زند ، اسحاق کشتکار ، سید کریم موسوی و احمد حیدری