تخریب خاک و عوامل موثر بر آن

تخریب خاک  و عوامل موثر بر آن

آسیب به ویژگی های فیزیکی، فیزیکوشیمیایی یا بیولوژیکی خاک در اثر فرآیندهای طبیعی یا انسانی را تخریب خاک می گویند.  در زیر به چند مورد از عوامل  مخرب خاک اشاره می کنیم:

یکی از عوامل موثر در تخریب خاک، فرسایش خاک است. فرسایش خاک به جداشدن، جابجا شدن و رسوب خاک سطحی در اثر باد یا آب را گویند. اگرچه دلایل فرسایش خاک طبیعی است، اما انسان ها می توانند آن را تشدید کنند، به عنوان مثال، فعالیت های کشاورزی مانند شخم زدن، کشت و برداشت محصولات در جهت شیب و... که همگی باعث از بین رفتن خاک می شوند.

تراکم خاک: تراکم خاک زمانی اتفاق می افتد که فضای منافذ بین ذرات تشکیل دهنده خاک کاهش می یابد. در نتیجه آب و هوای کمتری به خاک نفوذ می کند که برای رشد گیاه و ریشه مضر است. تراکتورهای عظیم می توانند خاک را تا یک و نیم متر فشار دهند، و می توانند منجر به فشرده شدن خاک و آسیب به ساختمان خاک شوند.

آلودگی و مسمومیت های شیمیایی: این مورد سلامت خاک را تهدید می کند. استفاده بی رویه از کودهای معدنی توانند pH خاک را تغییر دهند. همچنین مقدار بیش از حد کود باعث می شود، محصولات برای انسان سمی شوند. احتمالا همه در مورد نیترات شنیده اند: خوردن غذاهای غنی از نیترات ممکن است منجر به فلج عضله قلب شود. کود های نیتروژن  مورد استفاده در کشاورزی می تواند وارد آب های رودخانه ها شوند و غلظت بالای نیتروژن وارده در آب منجر به پدیده ای مانند اوتروفیکاسیون شود. در این پدیده جلبک ها  بیش از حد رشد می کنند و مقدار بالایی از  اکسیژن از آب را استفاده می کنند و ماهی ها  و دیگر آبزیان در اثر کمبود اکسیژن می میرند.

باید مراقب آفت کش ها نیز بود. این مواد شیمیایی که در بین کشاورزان رایج است، می‌تواند برای کنترل علف‌های هرز، پیشگیری از بیماری‌های قارچی گیاهان و مبارزه با آفات استفاده شوند. هنگامی که به درستی اعمال شوند، بیش از 30٪ از محصول را ذخیره می کنند. اما آفت کش های اضافی ممکن است وارد آب های زیرزمینی شده و یا  با تجمع در خاک از طریق زنجیره های غذایی وارد بدن حیوانات و انسان شوند و باعث بیماری شوند.

دلیل دیگر تخریب خاک، نقض رژیم های آبی و شیمیایی آن است. می توان آن را بیابان زایی، رانش زمین ،گل و لای، شوری ثانویه و غیره بیان کرد.

تغییرات محیطی منجر به بیابان زایی می شوند. تغییرات آب و هوایی، باعث کاهش بارندگی می شود و درنهایت تغییرات در جانوران و گیاهان این تغییر را نشان می دهد، از این رو، خاک حاصلخیز ویژگی های خود را از دست می دهد و ممکن است به بیابان تبدیل شود. لغزش زمین و رانش زمین، برای مناطق کوهستانی و تپه ای، می تواند توسط بارندگی های شدید، فوران آتشفشان، زلزله، استخراج معادن، یا جنگل زدایی ایجاد شود.

تخریب انسانی جنگل‌ها و پوشش های گیاهی: یک درخت می‌تواند تا 500 لیتر آب را در طول باران نگه دارد و پوشش گیاهی درختچه‌ای منجر به نفوذ بیشتر آب در خاک می شوند. وقتی پوشش گیاهی و درختان از بین می روند، توده‌های خاک شروع به جابجایی روی رس‌ های خیس می‌کنند و به پایین شیب می‌لغزند و خاک از بین می‌رود.

نقص خاک: این مورد منجر به کاهش پوشش گیاهی شده و می تواند به دلیل برهم خوردن تعادل آب و خاک در یک محدوده مشخص رخ دهد. خاک هایی با پوشش گیاهی ضعیف، زیست توده ریشه خود را از دست می دهند. بنابراین ذخایر آنها از مواد معدنی ارزشمند، مواد آلی و منابع انرژی زیستی رو به اتمام است. چنین خاک هایی، از نظر ساختاری ناسالم هستند و به راحتی می توانند فرسایش پیدا کنند.

از بین رفتن مواد آلی خاک: مواد آلی خاک باعث تثبیت خاک می شود و مانند یک چسب عمل می کند و ذرات آن را در کنار هم نگه می دارد. مواد آلی تشکیل دهنده خاک تحت تأثیر بخش میکروبی خاک شروع به تجزیه می کنند. هر چه درصد هوموس و مواد آلی در خاک کمتر باشد، خطر تخریب خاک به دلایل طبیعی یا انسانی بیشترمی شود. این مورد  در اثر عدم استفاده طولانی مدت از کودهای معدنی و آلی، و...  ایجاد می شود.

اقدامات کشاورزی فشرده نیز در تخریب خاک مقصر هستند. به عنوان مثال، کسانی که همان گیاهان را فصل به فصل بدون وقفه رشد می دهند، به تدریج خاک را از مواد مغذی تخلیه می کنند. این پدیده خستگی خاک نامیده می شود. در این مورد کودها به بازیابی حاصلخیزی خاک کمکی نمی کنند.