ترک خوردگی میوه انار

تركيدگي ميوه انار از مهمترين بيماريهای فيزيولوژيك در تمام مناطق اناركاري ايران و جهان محسوب می‌شود که سبب وارد آوردن خسارات بسیاری به باغداران می شود. این بیماری بعد از كرم گلوگاه انار بيشترين خسارت را به باغداران وارد می‌نمايد.

 ترک خوردن انار همه ساله در بسیاری از مناطق تولید این میوه در سراسر کشور رخ داده و از کیفیت و کمیت آن می‌کاهد. در واقع این پدیده با پایین آوردن عمر نگهداری و انبارداری، باغ‌داران را وادار به فروش عجولانه محصول کرده و در نتیجه از قیمت آن می‌کاهد.

 شدت ترکیدگی میوه در ارقام مختلف انار متفاوت بوده و  از ۱۰ تا 60 درصد کل میوه‌های موجود بر روی درخت را شامل می گردد. ترکیدگی میوه انار ضمن کاهش کمی و کیفی محصول در باغ‌های انار، موجب طغیان کرم گلوگاه انار نیز می‌گردد.

عوامل متعددی در ایجاد این ناهنجاری موثر می‌باشند. از جمله این عوامل می توان به عوامل محیطی و فیزیولوژیک مانند کاهش درجه حرارت هوا، اختلاف درجه حرارت شب و روز، وزش بادهای گرم، کم آبی، نامنظم بودن دوره آبیاری، پایین بودن رطوبت هوا، بارندگی پاییزه، کمبود عناصر غذایی و آفتاب‌سوختگی اشاره کرد.

استفاده از ارقام مقاوم به ترکی خوردگی، برداشت بموقع محصول، آبیاری منظم، رعایت بهداشت باغ، کوددهی صحیح با استفاده از کود های حاوی نیتروژن، روی، بور و کلسیم، آبیاری منظم، انجام اقدامات لازم جهت جلوگیری از آفتاب سوختگی میوه و استفاده از تنظیم‌کننده‌های رشدگیاهی مانند اسید جیبرلیک از جمله راههای جلوگیری از ترکیدگی میوه انار می‌باشد.

 در این مقاله سعی شده عوامل اصلی ایجاد این عارضه در باغات انار تشریح و روش‌های موثر برای کنترل آن ارائه گردد.

 انار (Punica granatum L.) از نظر اقتصادی یک محصول مهم در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری جهان می باشد. انار در محیط‌های نیمه‌خشک بیشترین بازدهی را دارد. درختچه ها اغلب در آب و هوای مرطوب هم رشد می کنند، ولی میوه بسیار کمتری تولید می کنند و میوه انار در چنین شرایط آب و هوایی بیشتر مستعد ترک خوردن است.

یکی از عوامل اصلی محدود کننده عملکرد در تولید انار، شکافتن/ترک خوردن میوه است. ترک خوردن میوه رسیده یک اختلال فیزیولوژیکی مهم است که ضرر اقتصادی فراوانی را به انار وارد می کند. ظاهر شدن شکاف/ترک بر روی پوست میوه عملکرد و کیفیت محصول را به شدت کاهش می دهد، ضمن آنکه پوست ترک خورده، میوه را در معرض تنش های محیطی، آفات، پرندگان، میکروارگانیسم ها و پاتوژن های باکتریایی/قارچی قرار می دهد.

زمان ترک خوردگی نیز عامل مهمی است، زیرا ترک زودرس عملکرد را تا حد زیادی کاهش می دهد و ترک در مرحله برداشت، کیفیت میوه و عمر آن را پس از برداشت کاهش می دهد. عوامل محیطی، ژنتیکی، بیماری‌ها و عوامل فیزیولوژیک و تغذیه‌ای بر ترک خوردن میوه انار تأثیر دارند. ترکیدگی میوه انار از اواخرمرداد و اوایل شهریور ماه شروع و در اوایل پاییز به حداکثر شدت خود می­رسد. باید توجه داشت که اگر میوه ها در حال ترک خوردن باشند، برای اصلاح وضعیت خیلی دیر است.

علل ترکیدگی میوه انار

   1- آبیاری نامنظم

اصلی ترین دلیل ترکیدگی میوه انار تنش آبی و آبیاری نامنظم درختان می باشد. این مورد علاوه بر انار در ترکیدگی سایر میوه ها نیز موثر است.

 درختان یا درختچه های انار ترجیح می دهند در شرایط نیمه خشک تا خشک رشد کنند، جایی که رطوبت در اکثر فصول سال نسبتاً کم است. بدیهی است که در مناطقی که آب و هوای خشک دارند میانگین بارندگی سالانه کم است.

هنگامی که گیاهان در حال شکوفه دادن هستند و میوه می دهند، که معمولا بین بهار و پاییز اتفاق می افتد، درختان معمولاً به آب بیشتری نیاز دارند. اگر گیاه به اندازه کافی آب دریافت نکند، به خصوص در دوره هایی که درجه حرارت بالا است، میوه ها شروع به خشک شدن می کنند.

آبیاری بیش از حد یا بارندگی در پاییز پس از یک دوره خشکی، زمانی که اکثر میوه ها در حال رسیدن هستند، احتمالا منجر به ترک خوردگی میوه انار می شود. عدم تعادل آب ناشی از برنامه های آبیاری نامنظم یا بارش باران به دنبال یک دوره خشکی طولانی مدت و افزایش دمای محیط منجر به ترک خوردگی پوست میوه می گردد.

برای رفع این مشکل هرچند روز به‌صورت یکدست به درختان آب بدهید اما نگذارید سیستم ریشه ای درخت در آب غرق شود. اگر آبیاری دیرتر از زمان خودش صورت گیرد پوست میوه آب خود را از دست می دهد و حالت خشکی به خود می گیرد.

در این صورت با انجام آبیاری پس از رشد دانه ها و متورم شدن آنها ، پوست میوه به دلیل خشکی نمی تواند به همان اندازه رشد کند و به همین دلیل ترک بر می دارد. آبیاری بیش از حد هم خطر ابتلا به بیماری های قارچی را در درخت انار افزایش می دهد.

نظم در دوره های آبیاری بسیار مهم است. حذف یک دور آبیاری یا تاخیر در آبیاری این عارضه را تشدید می کند. گاهی باغ‌دار چند روز قبل از برداشت آبیاری را قطع می‌کند تا پوست میوه خشک شود، اما یک بارش نابه‌هنگام باران موجب جذب آب توسط دانه‌ها، انبساط آن‌ها و در نتیجه ترکیدگی میوه می‌شود. در خاک های کم عمق و فقیر نیز که رطوبت کافی ندارند، درصد ترکیدگی میوه افزایش می­یابد.

   2- کمبود عناصر غذایی

ترکیدگی میوه انار گاهی به دلیل کمبود تعدادی عناصر غذایی مانند کلسیم، نیتروژن، بر و روی در درخت اتفاق می افتد. کمبود بر در میوه های جوان در شرایط نمو میوه، به دلیل تغییرات شدید دمای روز و شب و تاثیر آن بر جریان این عنصر درآوند آبکش، تاثیر زیادی بر ترک خوردگی انار دارد که با محلول پاشی با کودهای حاوی بر می توان از بروز این عارضه جلوگیری کرد.

 استفاده از کود فروت ست که حاوی روی، ازت و بر است میزان صدمات ناشی از ترکیدگی انار را کاهش می­دهد. کمبود کلسیم هم یکی از عوامل مهم ترکیدگی قبل از برداشت انار محسوب می‌شود.

از آنجا که این عنصر در استحکام دیواره سلولی نقش به سزایی دارد و انتقال آن از برگ به میوه بسیار محدود است، با بزرگ شدن میوه و کاهش سطح ویژه میوه به حجم آن، کمبود در میوه افزایش یافته و ریزش و ترک خوردگی پوست میوه تشدید می‌گردد.

با توجه به این موارد، محلول‌پاشی با فرم های موثر کلسیم در طول دوره رشد و بزرگ شدن میوه، تاثیر مطلوبی در کاهش درصد ترک‌خوردگی میوه انار خواهد داشت.

   3- اختلاف درجه حرارت

اختلاف زیاد درجه حرارت شبانه روز و به عبارتی گستردگی دامنه تغییرات درجه حرارت نیز یکی از دلایل بروز این عارضه می باشد و موجب می‌ گردد بسته به میزان این اختلاف، درصد خسارت وارد شده هم متغییر باشد.

  پدیده ترک خوردن انار می‌تواند از اوایل بهار تا زمان برداشت اتفاق بیافتد؛ چراکه در تمام طول این مدت میوه در حال شکل‌گیری است، اما اواسط شهریور تا اواسط آبان احتمال بروز این عارضه بیشتر بوده و علت آن نیز تفاوت فاحش دمای شب و روز است.

تغییرات دمایی در فصل رشد انار به دلیل بارندگی بی موقع، سرد شدن هوا و افزایش و کاهش دما به طور نامنظم، تعادلی که بین میزان رطوبت شاخه، برگ و میوه انار وجود دارد را بهم می ریزد و به همین دلیل پوست میوه ترک بر می دارد.

 این درختان تحمل سرمای شدید در محدوده ی 10 تا 14 سانتی گراد یا زیر آن را ندارند به همین دلیل اگر درختان انار در فصل رشد خود با چنین سرمایی مواجه شوند پوسته آنها ترک می خورد.

 عواملی مانند خشکی هوا، بادهای گرم و خشک و بارش نا بهنگام باران نیز روی پوست خشک میوه تاثیری مشابه در افزایش ترک خوردگی میوه دارند.

تغییرات سریع یا شدید دما نیز می تواند منجر به ترک خوردن شود. اگرچه درختان انار معمولاً به گرما بسیار مقاوم هستند، یک جهش دمایی زیاد از دمای پایین به بالا می تواند سبب وارد آمدن خسارت شود. در روزهای گرم که باد داغ و شدید می وزد آب بیشتری تبخیر شده و درختان انار دچار کمبود آب می شوند. در این صورت به دلیل کافی نبودن رطوبت، میوه آب کافی دریافت نمی کند و پوستش خشک می شود.

   4-رسیدگی میوه

اولین و شایع ترین علت ترک خوردگی میوه انار ، رسیدگی بیش از اندازه ی میوه می باشد. درصورتی که در برداشت میوه تاخیر بیافتد، این امر می تواند دامنه خسارات اقتصادی ناشی از ترکیدگی را افزایش دهد. برای جلوگیری از این اتفاق باید در استفاده از کودها احتیاط کرد. بهتر است پیش از مصرف کود با انجام آزمون خاک و گرفتن یک برنامه ی تغذیه ای مناسب از یک متخصص این مورد را کنترل کنید.

دانستن اینکه چه زمانی میوه ها کاملا رسیده و آماده برداشت هستند می تواند مشکل زا باشد. برخلاف سایرمیوه ها مانند هلو یا سیب، انار تغییرات قابل توجهی در رنگ یا بافت میوه نشان نمی دهد که زمان چیدن را نشان دهد. انار تا زمانی که درون میوه کاملا قرمز نشود، رسیده نیست. میوه کاملا رسیده را زمانی که ضربه می زنید صدای بلندی تولید می کند. در این زمان باید فورا نسبت به برداشت آنها اقدام کرد تا از رسیدن بیش از حد میوه جلوگیری شود که در غیر این صورت می تواند منجر به ترک خوردن میوه شود.

   5-بیماری های قارچی

گاهی با مساعد شدن شرایط محیطی، عوامل بیماری زای قارچی به درختان انار حمله می کنند و سبب وارد آوردن خسارت به میوه ی آنها می شوند. این قارچ ها در زمان رسیدگی کامل میوه به آن حمله می کنند و موجب ترکیدن آنها می گردند.

علائم بیماری‌های قارچی انار اغلب عبارت‌اند: از ریزش زودهنگام برگ‌های درخت، ایجاد لکه‌ روی برگ یا آسیب‌های دیگر در برگ‌ها، اما گاهی اوقات میوه تنها هدف قارچ‌های آسیب‌زا است. برای درمان بیماری قارچی و جلوگیری از ترکیدگی انار با دیدن اولین علائم بیماری قارچی روی برگ مانند لکه های ایجاد شده روی برگ فورا به کارشناس گیاهپزشک مراجعه و نسبت به درمان آن اقدام کنید.

کنترل قارچ روی انار اغلب دشوار است. برای پیشگیری زمانی که میوه ها شروع به رشد می کنند از قارچ کش های مسی استفاده کنید.

   6-کرم گلوگاه

با بروز تنش آبی و ترکیدگی میوه، کرم گلوگاه انارکه خسارت زا ترین آفت برای انار می باشد، تغییر رفتار داده و به جای تاج میوه، شکاف حاصل از ترکیدگی میوه را برای تخم گذاری انتخاب می کند.

   7-استفاده بیش از حد از هورمون های گیاهی

با وجود آنکه استفاده از مقادیر مناسب اسید جیبرلیک می تواند به میزان قابل توجهی از بروز این پدیده بکاهد،

استفاده زیاد و نادرست از هورمون های گیاهی مانند جیبرلین می تواند سبب ایجاد ترک خوردگی در انار شود.

این نوع ترک خوردگی به دلیل افزایش غیر طبیعی اندازه میوه و در نتیجه ترک خوردن دیواره بیرونی میوه و فساد آن براثر استفاده بیش از حد از تنظیم کننده های رشد گیاهی است. بنابراین توصیه می شود از هورمون ها در حد متعادل ​​استفاده کنید.

   8-شوری خاک

در شرایط شوری خاک و رژیم تشنگی ، میزان ترکیدگی میوه افزایش می یابد.

راه های کنترل ترکیدگی در انار

همانطور که قبلاً توصیه شد، از نظر اقتصادی بهتر است که از قبل اقدامات مناسب برای جلوگیری از ترک خوردن میوه های انار انجام شود تا با تولید میوه با کیفیت و قابل فروش به حداکثر بازده سرمایه برسد. از جمله اقدامات لازم برای این منظور عبارتند از:

   1-استفاده از ارقام مقاوم به ترکیدگی

استفاده از ارقام مقاوم متحمل به ترکیدگی میوه در باغهای جدیدالاحداث بهترین روش کاهش خسارت ناشی از ترک خوردگی است. ترکیدگی میوه در ارقام مختلف بسیار متغیر و تابع شرایط رشد پوست میوه است. ارقام ملس، از مقاوم ترین واریته ها در برابر ترک خوردگی می باشند.

همچنین میزان خسارت در ارقام دارای پوست کلفت کمتر می باشد. ارقام زودرس هم کمتر دچار این عارضه می‌شوند، چراکه برداشت زمانی اتفاق می‌افتد که دامنه تغییرات دمایی شبانه‌روز خیلی گسترده نیست. بنابراین، هنگام تصمیم گیری درمورد کشت، ما به شدت توصیه می کنیم گونه هایی با پوسته ضخیم و زودرس را انتخاب کنید که قادر به مقاومت در برابر استرس باشند.

   2-حفظ رطوبت خاک با کمک مالچ (خاک پوش)

برای پیشگیری از ترکیدن انار می‌توان یک لایه به ضخامت حداقل ۸ سانتیمتر مالچ آلی در اطراف درخت ریخته و به‌صورت منظم درخت را آبیاری کنید تا زمانی که شکوفه‌های انار شروع به ریزش کنند. مالچ پاشی به پیشگیری از تبخیر آب از خاک کمک می‌کند. لازم نیست درخت را غرقاب کنید. توجه داشته باشید آب بیش‌ازحد می‌تواند باعث رشد و تکثیر قارچ‌های بیماری‌زا در درخت میوه شود، بنابراین هنگام آب دهی به درخت دقت کنید میزان آب تنها به قدری باشد که خاک زیر مالچ مرطوب شود.

   3-جلوگیری از آفتاب سوختگی

 برای جلوگیری از خطر آفتاب سوختگی علاوه بر مدیریت کاشت( فاصله و جهت کاشت درختان) نوع هرس هم در ایجاد سایه  و درنتیجه جلوگیری از آفتاب سوختگی موثر می باشد.

علاوه بر این کاربرد مواد جلوگیری کننده از سوختگی مانند رس کائولینات مفید می باشد. افزایش شاخ و برگ با مصرف کودهای نیتروژنه برای تقویت سایه دهی می تواند مفید باشد.

   4-کوددهی صحیح با استفاده از کودهای حاوی نیتروژن، روی، بر و کلسیم

کمبود بر در میوه های جوان تاثیر زیادی بر ترک خوردگی انار دارد که با محلول پاشی بر، روی میوه های جوان می توان تا حدود زیادی از بروز این عارضه جلوگیری نمود.

کودهای کلسیم نیز سبب افزایش ضخامت دیواره سلولی در میوه ها شده و ترک خوردگی را کاهش می دهند. مصرف کودهای نیتروژنی در باغهای انار نیز سبب افزایش پروتئین و اسید آمینه ها در گیاه شده و شادابی برگ ها و پوست میوه را  موجب می شوند.

کاربرد مود آلی در خاک موجب بهبود حفظ آب در محیط ریشه می شود و تا حدود زیادی بر روی ترک خوردگی انار اثر می گذارد.  با استفاده از کود پتاس هرسال بهمن ماه و پیش از سبز شدن درختان، از ترکیدن میوه انار هنگام برداشت جلوگیری کنید.

 استفاده از کود پتاس باعث میشود هنگامی که گل انار به میوه تبدیل شده و در حال رشد است، پوست میوه حالت ارتجاعی پیدا کند و قابلیت انعطاف در زمان رشد دانه های داخل پوست را داشته باشد. همچنین کود پتاس تاثیر چشمگیری در جلوگیری از سرمازدگی این محصول دارد.

کاربرد کودهای پتاسه مثل سولفات پتاسیم یا نیترات پتاسیم به صورت محلول پاشی یا همراه با آب آبیاری قبل از وقوع تنش های محیطی از جمله تنش گرمایی طی چند نوبت سبب افزایش اندازه، افزایش توان میوه در جذب آب­، تغییر رنگ دانه ها و کاهش ترک خوردکی در میوه انار می شود.

بیشبود پتاسیم نیز باعث کمبود عنصر کلسیم در درخت می‌شود که به نوبه خود انعطاف پذیری پوست میوه را کاهش داده و ترک‌خوردگی را افزایش می‌دهد. محلول پاشی نیترات پتاسیم به میزان 15 تا 26 کیلوگرم در هکتار طی بهار در چند نوبت موجب افزایش اندازه و کاهش ترک خوردگی میوه می شود.

استفاده از فروت ست هم که دارای عناصر روی و بر می باشد علاوه بر تقویت میوه های انار از ترک خوردگی آنها جلوگیری می کنند. باید توجه داشت که از مصرف بی رویه کودها بدون انجام آزمون خاک خودداری فرمائید.

مصرف کودهای ازته از جمله اوره در ایام نزدیک به برداشت نیز یکی از علل ایجاد و تشدید ترکیدگی میوه محسوب می‌شود. محلول پاشی کودهای هیومیک اسید به دلیل نقشی که در تنظیم راندمان مصرف آب گیاه دارند، می تواند ترک خوردگی میوه انار را کاهش دهد.

 برای کمک به جلوگیری از تأثیر کمبود، توصیه می شود کودهای غنی از کلسیم و بر را در پایان گلدهی و سپس در زمان تشکیل میوه و رشد میوه برای اطمینان از برداشت میوه با کیفیت شروع کنید.

   5-آبیاری منظم و صحیح

در طول فصل رشد در نواحی که دارای آب و هوای گرم تر است، آب بیشتری به درختان بدهید و با فرا رسیدن فصل پاییز آبیاری را کاهش دهید. هنگام آب دهی به درخت دقت کنید میزان آبیاری بقدری باشد که خاک زیر مالچ مرطوب شود اما نگذارید سیستم ریشه ای درخت در آب غرق شود. آبیاری انار می بایست در طی توسعه میوه بصورت منظم صورت پذیرد. تنش رطوبتی یا آبیاری بیش از حد موجب افزایش ریزش برگ و ترک خوردگی میوه و افزایش بیماری های قارچی در میوه ها می شود. زهکش خوب و آبیاری منظم این مساله را تاحدود زیادی بهبود می بخشد.

   6-برداشت به موقع محصول

از آنجا که رسیدن بیش از حد محصول منجر به ترک خوردگی میوه انار می شود، نسبت به برداشت بموقع آن اقدام کنید.

   7-استفاده از تنظیم کننده های رشد گیاهی مانند جیبرلیک اسید

محلول پاشی هورمون اسید جیبرلیک و پاشیدن آن روی درختان انار بعد از مرحله گل افشانی با افزایش قابلیت انعطاف پذیری پوست در میوه در کنترل ترکیدگی میوه انار موثر است.

منابع:

1. Fruit Cracking in Pomegranate: Extent, Cause and Management. https:// www.tandfonline.com

2. Splitting Pomegranate Fruit. https:// www. gardeningknowhow.com

3. What Causes Pomegranate Fruits to Crack or Split? https:// gardnerspath.com

4. What Causes Pomegranate to Crack at Harvest Time? https:// homeguides.sfgate.com

5. Pomegranate: How to Prevent Skin from Splitting? https:// www. latimes.com

6. Pomegranate Splitting: Why is it Happening. https:// gardening. Stackexchange.com

7. Keys to Preventing Cracking of Pomegranate Fruit: https:// www. cropperagri.com

8. How Fruit Traits Influence Cracking of Pomegranate. https: www. ishs.org

9. Why Do Pomegranate Crack Open? https:// askinglot.com